Қазақстан Республикасы заңнамаларына қысқаша шолу балалар еңбегі бойынша.

Жасөспірімдерге, ата-аналар мен педагогтарға арналған жадынама Қазақстан Республикасы заңнамаларына қысқаша шолу балалар еңбегі бойынша. Қазақстан Республикасы Конституциясының 24-бабы азаматтардың еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауға құқығын айқындайды және соттың үкімі бойынша не төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында ғана мәжбүрлі еңбекке тарту мүмкіндіктерін шектейді. Елімізде балалар еңбегі жөніндегі ратификацияланған халықаралық конвенцияларды іске асыру үшін заңнамалық негізді айқындайтын негізгі құқықтық нормативтік актілер, ең алдымен, Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 15 мамырдағы Еңбек Кодексі және 2002 жылғы 2 тамыздағы № 345-!! Сондай-ақ балалар еңбегіне қатысты белгіленген талаптарды бұзғаны үшін тиісті әкімшілік және қылмыстық жауапкершілікті белгілейтін Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекс (ӘҚБтК) және Қылмыстық Кодекс (ҚК).Начало формы

Еңбек кодексі еңбек қатынастарын және еңбек қатынастарына тікелей байланысты өзге де қатынастарды реттейді, еңбек қатынастарының тараптары ретінде балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін заңнамалық негізді айқындайды, еңбек саласындағы құқықтар мен бостандықтардың ең төмен кепілдіктерін, сондай-ақ балалар еңбегіне қатысты тыйым салулар мен шектеулерді белгілейді. Бірінші кезекте кодекс еңбек заңнамасының қағидаттарының бірі – кемсітушілікке, мәжбүрлі еңбекке және балалар еңбегінің ең нашар түрлеріне тыйым салу қағидаты ретінде айқындалғанын атап өткен жөн. Екінші жағынан, Еңбек кодексінің 25-бабы осы Заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, еңбек шартын жасасу кезінде, оның ішінде кәмелетке толмағандар критерийі бойынша теңдік пен мүмкіндіктердің бұзылуына тыйым салады. Жалпы жағдайда жұмысқа қабылдаудың ең төменгі жасы Еңбек кодексінде анықталған-16 жыл.

Алайда, ата-анасының бірінің, қорғаншысының, қамқоршысының немесе асырап алушының жазбаша келісімімен еңбек шарты олар жалпы білім беретін оқу орнында орта білім алған жағдайда 15 жасқа толған азаматтармен жасалуы мүмкін. Бұл ретте 14 жасқа толған оқушылар үшін оқудан бос уақытта жұмыстарды орындау үшін және 14 жасқа толмаған, шығармашылық салада (кинематография ұйымдарында, театрларда, театр және концерт ұйымдарында, цирктерде, туындыларды жасауға және (немесе) орындауға қатысу үшін) жұмыс істейтін адамдар үшін ерекше жағдайлар белгіленген денсаулығына және адамгершілік дамуына нұқсан келтірмей). Екі жағдайда да еңбек шартына ата-анасының бірі, қорғаншы, қамқоршы немесе асырап алушы қол қояды, ал кәмелетке толмаған адам орындайтын жұмыстар олардың денсаулығына зиян келтірмеуге және олардың оқу процесін бұзбауға тиіс.

Сонымен қатар, Еңбек кодексінде кәмелетке толмағандардың еңбегін қорғауға бағытталған бірқатар ережелер бар, бұл ең алдымен 16 жасқа толмаған қызметкерлердің еңбегін реттеу ерекшеліктері туралы 18 - тарауға қатысты. Онда 18 жасқа толмаған адамдардың еңбегін келесі жұмыс түрлеріне тартуға тыйым салынады:

* Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі бекіткен тізбеге сәйкес ауыр жұмыстар, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті жұмыстар;

* орындалуы олардың денсаулығы мен адамгершілік дамуына зиян келтіруі мүмкін жұмыстар (ойын бизнесі, түнгі ойын-сауық орындарындағы жұмыс, алкоголь өнімдерін, темекі бұйымдарын, есірткі құралдарын, психотроптық заттар мен прекурсорларды өндіру, тасымалдау және сату);

* түнгі уақытта (сағат 22.00-ден 6.00-ге дейін);

* үстеме жұмыс;

* жұмыс уақытының жиынтық есебі кезіндегі жұмыс;

* вахталық әдіспен жұмыс істеу.

Жоғарыда көрсетілген тыйымдардың алғашқысына қатысты қазіргі уақытта қолданыстағы осындай өндірістердің, кәсіптер мен жұмыстардың тізімі Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің 2005 жылғы 15 ақпандағы №45-П бұйрығымен бекітілгенін атап өту қажет. Жоғарыда аталған талаптармен қатар, 18 жасқа толмаған жұмысшылардың белгіленген шекті нормалардан асатын салмақтарды алып жүруіне және қозғалысына тыйым салынды.

Жоғарыда көрсетілгенге қосымша, ҚР еңбек заңнамасы жұмыс берушілер үшін кәмелетке толмағандармен міндетті алдын ала медициналық тексеруден кейін ғана еңбек шарттарын жасасу міндетін белгілейді. 14 жастан 18 жасқа дейінгі адамдарға қатысты қысқартылған жұмыс уақыты бойынша талаптар да қолданылады:

* 16 жастан 18 жасқа дейінгі қызметкерлер үшін – аптасына 36 сағаттан артық емес;

* 14 жастан 16 жасқа дейінгі қызметкерлер үшін – аптасына 24 сағаттан артық емес;

* оқу жылы ішінде оқуды жұмыспен ұштастыратын білім беру ұйымдарының оқушылары үшін 14 – тен 16 жасқа дейін – күніне 2,5 сағат, 16-дан 18 жасқа дейін-күніне 3,5 сағат.

Еңбекке ақы төлеуге қатысты бірінші кезекте тоқталу қажет

18 жасқа толмаған қызметкерлер бойынша еңбек Кодексінің 182-бабының ережелері.

Олардың еңбегіне ақы төлеу жұмыстың қысқартылған ұзақтығы ескеріле отырып жүргізіледі, ал олар үшін өндіру нормалары қызметкерлер үшін жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығына бара-бар жалпы өндіру нормалары негізге алына отырып белгіленеді. 18 жасқа толмаған, жалпы білім беру ұйымдары мен бастауыш кәсіптік білім беру ұйымдарын бітіргеннен кейін жұмысқа кіретін, сондай - ақ өндірісте кәсіптік оқудан өткен қызметкерлер үшін өндірудің төмендетілген нормалары бекітілуі мүмкін. Бұл ретте жұмыс беруші 18 жасқа толмаған жұмыскерлерге күнделікті жұмыстың толық ұзақтығымен жұмыскерлердің еңбегіне ақы төлеу деңгейіне дейін ақы төлей отырып, жұмыскерлердің еңбегіне ақы төлеу деңгейіне дейін қосымша ақы төлей алады. Бұдан басқа, еңбек заңнамасына сәйкес жұмыс беруші өз қызметкерлері үшін жалақы мөлшерін дербес, бірақ ең төменгі жалақы мөлшерінен төмен емес белгілейді. Бала құқықтары туралы Заң әрбір баланың еңбек бостандығына құқығын анықтайды,қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдау. Баланың еңбекке құқығына қатысты оның баланың дене бітімі, имандылық және психикалық жай-күйіне және оны оқыту процесіне зиян тигізбеу жағдайлары сақталған кезде оның оқудан бос уақытта іске асырылатындығы көзделеді. Баланың құқығы туралы Заң, сондай-ақ Еңбек кодексі Бала еңбегін ауыр дене жұмыстарына және еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстарға тартуға тыйым салады. Сонымен қатар, балаларды жезөкшелікпен айналысуға тартуға, порнографиялық материалдар мен заттарды таратуға, жарнамалауға, соғыс қимылдары мен қарулы қақтығыстарға қатысуға, есірткі құралдарын, психотроптық, күшті әсер ететін немесе улы заттарды дайындауға, сатуға, сондай-ақ алкоголь өнімдері мен темекі өнімдерін өндіруге және сатуға тыйым салынды.

Балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның - Білім және ғылым министрлігі Балалардың құқықтарын қорғау Комитетінің құзыреті Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 13 қаңтардағы № 36 Қаулысымен бекітілген Ережеде айқындалған. Сонымен қатар, Комитеттің жұмысы орындауға бағытталған еңбек саласындағы Балалардың құқықтарын қорғауға қатысты негізгі талаптар жоғарыда қарастырылған заңдарда айқындалған.